Iets moeten: we houden er in Nederland niet van. Zo bot als we voor buitenlanders soms ook klinken in ons gedrag en taalgebruik, zo voorzichtig lijken we met commando’s en bevelen.
De gebiedende wijs vermijden we dan ook als het even kan. ‘Loop door!’ ‘Ruim eens op!’ Het klinkt in onze oren meteen zo… ja, gebiedend. En dan gaan we omfloersen. Andere woorden gebruiken.
Bijvoorbeeld mogen. ‘Dan mag u hier even plaatsnemen’, zegt de doktersassistente. ‘U mag hier even blazen’, zegt de alcoholcontrolerende agent. ‘Dan mag u hier tekenen’, zegt de verkopend makelaar. Alsof je in zo’n geval dan zou kunnen zeggen: ‘Nee hoor, dank u wel, doet u geen moeite.’ Dat is natuurlijk niet zo. Je zit in de wachtkamer omdat je daar nu eenmaal moet wachten, daar is-ie voor. Bedanken voor de blaasproef is ook niet zo vrijblijvend als het klinkt. En bij nader inzien niet tekenen, betekent heel simpel dat de deal niet doorgaat. Dus je móet.
In geschreven tekst zie je het ook. Daar wordt ‘moeten’ vaak vervangen door het omzeilende, deftiger dienen te. Als in: ‘Wilt u uw abonnement beëindigen, dan dient u dit te doen vóór…’. We dienen kortom liever dan dat we iets moeten.
Maar probeer het eens. Zeg je in een gesprek: ‘Weet je wát je eens zou moeten doen?’, dan heb je dikke kans dat de ander nog voor je je zin afhebt, zal interrumperen: ‘Ik moet natuurlijk niks’. (Nog iets groter is trouwens de kans dat je je zin zelf al hebt ingeleid met ‘Je moet natuurlijk niks, maar…’.)
Toch is de gebiedende wijs fors in opkomst: ‘Klik hier!’, ‘Bestel nu!’, ‘Meld je aan!’ Dat is allemaal nog te begrijpen. Daar zit druk achter, je wordt stevig aangespoord. Maar wat dacht je van het bevel om iets te krijgen? ‘Bestel nu en ontvang (…).’ ‘Koop deze cola en krijg de tweede fles gratis.’ In mijn oren kan dat helemaal niet. Je kunt iemand nu eenmaal niet in de gebiedende wijs iets laten krijgen.
Ja, de rambam. Of de vinkentering. Of tieten, of het heen-en-weer. Maar dat bedoel je dan toch wel een beetje anders. Vraag maar aan Ciske de Rat.
Moeten we dat willen?
Je moet van mij niks, natuurlijk. Maar ik mag er af en toe een beetje om lachen. Gewoon omdat ik moet.